Van den Groenendaal (2023) deed onderzoek naar de duurzame carrière van zelfstandig ondernemers. Een groep waar nog maar weinig onderzoek naar is gedaan. Eerder onderzoek focuste zich vooral op de transitie van loondienst naar ondernemerschap. Van den Groenendaal definieert in navolging van De Vos et al. (2020) en Van der Heijden en De Vos (2015) een duurzame carrière als een serie ervaringen door de tijd heen, voortkomend uit proactief gedrag wat gericht is op het vormgeven van de carrière binnen een dynamische context.
Uit welke elementen bestaat een duurzame carrière voor zzp’ers?
Een duurzame carrière voor zzp’ers bestaat uit twee elementen. Allereerst moet de zzp’er zichzelf professioneel blijven ontwikkelen binnen het vakgebied waar de zzp’er werkzaam is. Daarnaast dient de zzp’er te investeren in de ontwikkeling van het eigen bedrijf en ondernemersvaardigheden.
Investeren in het eigen vakgebied
Vakgebieden staan niet stil. Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen veranderen functies. Neem de opkomst van AI. Deze heeft beroepen doen wijzigen en nieuwe doen ontstaan (Piersma et al., 2024). Binnen de organisatiecontext liggen deze ontwikkelingen en investeringen vaak op het bordje van HR. Zzp’er zijn geheel zelf verantwoordelijk voor het op de hoogte zijn van de relevante ontwikkelingen en het bijscholen indien nodig. Hierbij worden zij niet gesteund door de organisatie. Van den Groenendaal (2023) adviseert opdrachtgevers van zzp’ers mee te denken ‘in hoe de zzp’er zich tijdens het uitvoeren van de opdracht professioneel kan blijven ontwikkelen’ (p 19). Desalniettemin blijft de eindverantwoordelijkheid van de professionele ontwikkeling liggen bij de zzp’er.
Investeren in ondernemersvaardigheden en de onderneming
Naast de professionele ontwikkeling, is de zzp’er ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ondernemersvaardigheden. Noorduyn et al. (2010) onderscheiden vier groepen vaardigheden: managementvaardigheden; vaardigheden om een bedrijfsstrategie te ontwikkelen; vaardigheden om kansen te herkennen en benutten; vaardigheden om te netwerken. Naast ondernemersvaardigheden dient ook de ondernemerskennis op peil te blijven. Denk aan kennis over relevante wet- en regelgeving, zoals de wet DBA, pensioenregelingen, arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, belastingwetgeving, investeringsregels etc. Ook hier is de zzp’er zelf verantwoordelijk voor het bezitten van de benodigde kennis en vaardigheden.
Loopbaangedrag per fase
Niet altijd is voor de zzp’er duidelijk wanneer er nu in welk element geïnvesteerd moet worden. Van der Groenendaal (2023) onderscheidt vijf loopbaanfasen, die ieder vragen om ander gedrag. Hieronder worden de fasen en het gewenste gedrag weergegeven. Zij benadrukt in haar artikel dat fasen overgeslagen kunnen worden. Aanvullend wil ik aangeven dat de laatste fase geenszins hoeft te betekenen dat er een eind is gekomen aan de carrière van de persoon. Net zoals er een transitie mogelijk is van loondienst naar ondernemerschap, is deze transitie ook andersom mogelijk: van ondernemerschap naar loondienst.
Tabel 1
Gewenst loopbaangedrag per loopbaanfase
Loopbaanfase | Loopbaangedrag |
Voor de start (keuze wel/geen zzp’er) | Loopbaanoriëntatie (met coach);
Realistische loopbaandoelen formuleren; Relaties opbouwen met meer ervaren zzp’ers om ondernemersvaardigheden op te doen |
Bouwen fundament | Opdoen basis-ondernemersvaardigheden;
Creëren professionele identiteit; Focus op geformuleerde loopbaandoelen; Relaties uitbouwen met meer ervaren zzp’ers om ondernemersvaardigheden op te doen. |
Verankeren bedrijf | Innovatie/ verfijnen expertise door verbeteren professionele vaardigheden;
Netwerkgedrag gefocust op ‘wat kunnen we voor elkaar betekenen’ Uitbouwen ondernemersvaardigheden |
Stabiliteit | Beschermen opgebouwde positie op de arbeidsmarkt door onderhouden en verbeteren professionele vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling;
Delen expertise met andere zzp’ers door ontwikkelen mentorrelaties |
Reflectie en blik op de toekomst | Beslissing over voortbestaan/groei/vernieuwing onderneming;
Voortzetting mentor-relaties (Met coach) reflecteren op doorlopen loopbaanfasen en gewenste toekomstperspectief |
Vier loopbaanpatronen
Ondanks dat iedere zzp’er de loopbaanfasen, al dan niet met het overslaan van fasen, doorloopt, doet niet iedereen dat op dezelfde manier. Welke manier gekozen wordt hangt af van persoonlijke kenmerken, persoonlijke omstandigheden en contextuele factoren. Van den Groenendaal (2023) onderscheidt vier verschillende loopbaanpatronen. Opgemerkt wordt dat een patroon tijdelijk kan zijn. Hoe een zzp’er op dit moment handelt bij het vormgeven van de eigen carrière, is, voor zover bekend, geen voorspeller hoe dezelfde zzp’er dit doet op een ander moment in zijn carrière. Hieronder worden de vier loopbaanpatronen die Van den Groenendaal (2023) onderscheidt, beschreven. De loopbaanpatronen vertonen enige overeenkomst met de vier employabilitystrategieën die Ruiner en Liebhart (2018) onderscheiden.
Pro-actieve loopbaanvormgevers
Pro-actieve loopbaanvormgevers worden vooral intrinsiek gemotiveerd en streven naar een persoon-loopban-fit. Dit doen ze door het bewust formuleren van loopbaandoelen en opdrachten aan te nemen die aansluiten bij hun doelen. Als hun intrinsieke motivatie afneemt, formuleren ze nieuwe doelen en passen zij hun handelen op deze nieuwe doelen aan. Het volgen van traininingen, veranderen van expertisegebied en het bewust plannen van volgende stappen is gedrag wat past bij pro-actieve loopbaanvormgevers. Ruiner en Liebhart (2018) delen zzp’ers met dit loopbaanpatroon in twee groepen: ‘Flexibele zelfstandigen’ en ‘onafhankelijke zzp’ers’.
Flexibele zelfstandigen gaan vooral uit van hun eigen interesses en belangen. Deze willen ze graag vervullen via hun werk. Leren en zelfontwikkeling zijn voor de flexibele zelfstandige erg belangrijk.
Onafhankelijke zzp’ers zijn zzp’ers die altijd al zelfstandig ondernemer zijn geweest en dat in de toekomst ook graag willen blijven. Ze zijn ondernemer in hart en nieren. Over het algemeen hebben ze een visie over de toekomst en stemmen hun leeractiviteiten en persoonlijke ontwikkeling daarop af. Betrokkenheid en passie zijn kenmerken van de onafhankelijk zzp’er.
Adaptieve loopbaanvormgevers
Adaptieve loopbaanvormgevers zijn ook bezig met het behalen van bewust geformuleerde loopbaandoelen. Zij worden echter meer gedreven door extrinsieke motivatie en angst voor de toekomst. Vanuit deze twee drijfveren investeren ze in zichzelf en hun bedrijf.
Inkomenszekerheid en tijdig in kunnen spelen op (toekomstige) externe veranderingen is voor adaptieve loopbaanvormgevers belangrijk. Adaptieve loopbaanvormgevers worden door Ruiner en Liebhart (2018) de flexibele aanpassers of ‘permalancers‘ genoemd.
Een flexibele aanpasser loopt meestal niet voorop met het verkrijgen van nieuwe kennis en vaardigheden, maar is hier eerder reactief in: ontwikkelen is nodig, omdat de markt het vraagt.
Permalancers zien leren en persoonlijke ontwikkeling als een noodzakelijk kwaad. De enige reden om zich te ontwikkelen is omdat dit nodig is om concurrerend te blijven ten opzichte van andere freelancers.
Overlevers
Overlevers plannen hun loopbaan minder en investeren er ook minder. De focus ligt op het omgaan met uitdagingen op de korte termijn. Overlevers hebben minder oog voor de lange termijn carrièremogelijkheden. Zij investeren in samenwerkingen met andere zzp’ers om zo werkdruk en verantwoordelijkheden te spreiden. Zij zullen niet of nauwelijks kiezen voor investeren in opleidingen en ontwikkeling, ook al zien ze daar het belang wel van in.
Passieve balanceerders
Ook passieve balanceerders hebben minder oog voor de lange termijn en focussen vooral op de dagelijkse werkzaamheden. Bij hen is dit een bewuste keuze, vaak ingegeven door de wens een goede werk-privé balans te hebben. Ook zij zullen niet snel investeren in opleiding en ontwikkeling. Ze hebben daar geen tijd voor.
Om over na te denken
- Welke verantwoordelijkheid heeft de opdrachtgever als het gaat over de loopbaan van de zzp’er?
- In welke fase zit jij als ondernemer/zzp’er?
- Welk loopbaanpatroon vertoon je op dit moment?
- Welke invloed hebben persoonlijke omstandigheden en contextuele factoren op je loopbaangedrag?
Gebruikte literatuur
Noorduyn, L., de Wolf, P. L., & Schoorlemmer, H. B. (2010). Uitpakken met ondernemersvaardigheden. Wageningen UR.
Piersma, N., Kootstra, J. G., Henzen, L., & Groen, M. N. (2024). De AI-impactscan: Een methodiek om de impact van kunstmatige intelligentie in een specifiek werkveld in kaart te brengen.
Van den Groenendaal, S. M. (2023). Loopbaanperspectief voor de zzp’er: Op weg naar duurzame loopbanen. Tijdschrift voor HRM, 26(1), 1-28.
Van der Heijden, B. I., & De Vos, A. (2015). Sustainable careers: Introductory chapter. In Handbook of research on sustainable careers (pp. 1-19). Edward Elgar Publishing.
Van der Heijden, B., De Vos, A., Akkermans, J., Spurk, D., Semeijn, J., Van der Velde, M., & Fugate, M. (2020). Sustainable careers across the lifespan: Moving the field forward. Journal of Vocational Behavior, 117, 103344.
foto van pixabay